Tragiczna historia obiektu na Lubaniu

Lubań, jeden z najbardziej charakterystycznych szczytów Gorców, skrywa w sobie burzliwą historię związaną z turystyką i walką o wolność. Przez lata szczyt ten był miejscem, gdzie turyści znajdowali schronienie i odpoczynek, a podczas II wojny światowej – bazą dla partyzantów.

Pierwszy obiekt noclegowy na Lubaniu został zorganizowany w 1934 roku przez Oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Tarnowie w prywatnym budynku dzierżawionym przez Tomasza Guszkiewicza, który był gospodarzem schroniska do 1939 roku. Pierwsze pełnowartościowe schronisko powstało 14 maja 1939 roku  na Samorodach, (są to skały zbudowane z piaskowca magurskiego pod szczytem Lubania). Był to budynek na 100 miejsc noclegowych, oferowało turystom nie tylko nocleg, ale także zapierające dech w piersi widoki na Tatry. Było to jedno z najbardziej atrakcyjnie położonych schronisk.

Schronisko istniało do 1944 roku. Podczas II wojny światowej stanowiło punkt kontaktowy Obwodu Nowotarskiego AK i ważny punkt działalności partyzanckiej i konspiracyjnej. Jego gospodarzami od lata 1943 roku byli Helena i Ernest Durkalcowie, którzy sami działali w ruchu oporu (Ernest Durkalec ps. Sław był kapitanem AK, Helena nosiła pseudonim Sława). Obiekt stanowił oparcie dla polskich i radzieckich oddziałów partyzanckich, co wywołało reakcję hitlerowców. W dniu 25 września 1944 roku schronisko zostało otoczone przez oddziały niemieckie. Ze znajdujących się wówczas w budynku 16 osób trzem udało się uciec, dwóch zostało zastrzelonych podczas ucieczki – Aleksander Krzystyniak „Szarotka” i Ignacy Gorczewski „Brzoza”, których następnie pochowano na cmentarzu parafialnym w Ochotnicy Dolnej. W miejscu śmierci jednego z partyzantów stoi krzyż, upamiętniający to wydarzenie. Pozostałych ujęto. Budynek schroniska został spalony, pozostały jedynie ślady podmurówki obiektu.

Po wojnie, w latach 70., powstał nowy obiekt. Niestety, i on spotkał tragiczny los, ulegając zniszczeniu w wyniku pożaru zaledwie kilka lat po otwarciu. Został zniszczony w wyniku pożaru w dniu 8 stycznia 1978 roku.

W 2020  rozstrzygnięto konkurs na koncepcję modelowego schroniska górskiego na Lubaniu na zamówienie Polskiego Towarzystwa Turystyczno‑Krajoznawczego i zorganizowanego przez krakowski oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich. Obecnie trwają prace przygotowawcze podbudowę nowego schroniska

pl.wikipedia.org, zdjęcie ze zbiorów Tadeusza Morawy